عیار و عیارسنجی چیست؟

حتما تا به حال شنیده اید که طلاهای یزد 24 یا 21 عیار است. احتمالا از این جمله برداشت می کنیم که آن طلا خلوص بالایی دارد. اما عیار چیست؟ چرا اعداد متفاوتی برای آن مطرح می شود؟ مثلا بعضی می گویند 750 و بعضی می گویند 18.

عیاربرای طلا، پلاتین و در کل فلزات گرانبها استفاده می شود. وقتی پلاتین و طلا را از سنگ معدن استحصال می کنند، بسیار نرم است. در واقع این فلزات با درجه خلوص بالا به دلیل نرمی بیش از حد، شکل خود را به راحتی از دست می دهند. طلا و پلاتین را با فلزاتی آلیاژ میکنند تا محکم تر شود. برای مثال طلا را با مس و نقره و … عیار میکنند. پلاتین را نیز با فلزات هم گروه خود که سیلور هستند.

عیار 24 یعنی شمش خالص. معیار دیگری نیز برای اندازه گیری وجود دارد. در این معیار به 24 عیار عدد 1000 را نسبت می دهند. هیچ گاه شمش 100 درصد خالص یافت نمیشود. تمام شمش های طلا که به فروش می رسد با درجه خلوص 999.9 است. درجه خلوص شمش پلاتین 999.5 است. بنابراین عیار 18 همان 750 است. عیار 750 به بالا در ایران مرسوم است. در کشورهای غربی عیار 14 مرسوم است. هرچه عیار پایین تر باشد، فلز محکم تر است. اما به دلیل ناخالصی ممکن است در برخی افراد حساسیت ایجاد کند. در مورد پلاتین، در کشور ما عیار 850 مرسوم است. در کشورهای غربی 900 و 950 مورد استفاده است. هرچه عیار بالاتر باشد به دلیل استحکام کمتر، جواهر زودتر خش بر می‌دارد.

عیار با معیار 1000	عیار با معیار 24	درصد خلوص
999.9	24	99.9%
875	21	87.5%
750	18	75%
705	17	70.5%
500	12	50%
375	9	37.5%

در کارخانه ها و کارگاه های تولید پلاتین و طلا باید عیار را روی زیورآلات حک کنند. ضمنا تمام تولید کننده ها باید کد استاندارد داشته باشند و کد استاندارد خود را نیز حک کنند تا قابل پیگیری باشد. در مورد پلاتین اولین و تنها کد مختص مجموعه نوبل است.

عیارسنجی

برای عیارسنجی سه روش وجود دارد. روش سنتی یا کوپلاسیون، مدرن یا اسپکتروفتومر و روش عیارسنجی لیزری. در روش سنتی طلا 18 روی سنگ محک می کشند. سپس اسید را  اضافه می کنند . در مرحله بعد طلای مورد آزمایش را را کنار آن می کشند و اسید را روی آن هم هم میریزند. هر دوی این طلاها اثری از خود به جا می گذارد. از اختلاف رنگ بجا مانده، نتیجه حاصل می شود. البته این روش خیلی هم دقیق نیست. در روش کوپلاسیون مقدار کمی از فلز را در تیزاب سلطانی حل می کنند.از اختلاف وزن دقیق شمش بجا مانده و وزن اولیه فلز، عیار آن بدست میاد. در روش عیارسنجی لیزری، لیزر رو به سطح فلز می‌تابانند. از بازتابش عدد اتمی را می‌خوانند. از روی عدد اتمی نوع فلز را مشخص می کنند. ایراد روش لیزری در این است که تنها سطح فلز عیارسنجی می‌شود.